I. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
1. Đóng góp của đề tài đối với lĩnh vực nghiên cứu
Đề tài “Tác động hai mặt của trí tuệ nhân tạo (AI) và Chatbot đối với hành vi tìm kiếm tri thức của học sinh Trường THPT Nguyễn Khuyến – Thành phố Hải Phòng” không chỉ làm rõ thực trạng và vấn đề đặt ra tại nhà trường mà còn đưa ra những luận cứ, giải pháp có thể tham khảo cho nhiều cơ sở giáo dục khác. Những đóng góp chính của đề tài thể hiện ở ba phương diện sau:
Thứ nhất, về lý luận và dữ liệu thực chứng
Đề tài góp phần bổ sung khoảng trống nghiên cứu về hành vi tìm kiếm tri thức của học sinh phổ thông trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) và Chatbot được sử dụng rộng rãi. Nếu như nhiều công trình trước chủ yếu tập trung vào việc khai thác AI như một công cụ hỗ trợ dạy học, thì nghiên cứu này đi sâu làm rõ mối quan hệ giữa tần suất, mục đích sử dụng AI với mức độ phụ thuộc, khả năng tự học và tư duy phản biện của học sinh THPT. Thông qua khảo sát định lượng trên 552 học sinh Trường THPT Nguyễn Khuyến – Thành phố Hải Phòng với hệ thống thang đo được thiết kế phù hợp bối cảnh nhà trường, đề tài cung cấp bức tranh chi tiết về mặt tích cực (mở rộng tri thức, tiết kiệm thời gian, hỗ trợ hiểu bài…) và mặt tiêu cực (lệ thuộc, sao chép thụ động, giảm trao đổi trực tiếp, suy giảm tư duy phản biện…) của việc sử dụng AI trong học tập. Đây là những luận cứ quan trọng, góp phần làm phong phú thêm cơ sở lý luận về giáo dục trong thời đại số.
Thứ hai, về phương pháp luận liên ngành và tiếp cận nghiên cứu
Đề tài vận dụng cách tiếp cận liên ngành giữa khoa học giáo dục, tâm lý học và công nghệ thông tin để lý giải hiện tượng mới “học sinh học cùng AI” trong nhà trường phổ thông. Việc kết hợp điều tra khảo sát bằng bảng hỏi, phân tích thống kê, phỏng vấn sâu với can thiệp thử nghiệm sư phạm giúp nghiên cứu không chỉ dừng lại ở mô tả thực trạng mà còn kiểm chứng được tác động của các biện pháp giáo dục. Hệ thống biện pháp toàn diện cho học sinh, giáo viên, nhà trường và gia đình như mô hình “4B khi học cùng AI”, chuyên đề “AI cũng có thể sai”, quy tắc “5 KHÔNG khi học cùng AI”, Fanpage “AI Nguyễn Khuyến”… được thiết kế, triển khai và đánh giá dựa trên so sánh số liệu trước – sau can thiệp, qua đó thể hiện rõ tính khoa học, tính mới và tính tin cậy trong tiếp cận nghiên cứu.
Thứ ba, về giá trị ứng dụng thực tiễn và khả năng nhân rộng
Kết quả nghiên cứu cho thấy sau khi áp dụng các biện pháp, mức độ phụ thuộc vào AI của học sinh giảm, trong khi thói quen kiểm chứng thông tin, kỹ năng tự học và hứng thú học tập được cải thiện rõ rệt. Điển hình, tỉ lệ học sinh thường sao chép nguyên văn câu trả lời từ AI mà không kiểm tra lại giảm từ 63,8% xuống còn 45,9% ; tỉ lệ học sinh biết kiểm chứng thông tin AI bằng các nguồn khác tăng từ 47,1% lên 74,1%. Những minh chứng thực nghiệm này khẳng định tính khả thi của mô hình giáo dục theo hướng “AI hỗ trợ – con người làm chủ” trong nhà trường phổ thông. Các biện pháp của đề tài có cấu trúc rõ ràng, dễ triển khai, phù hợp với điều kiện thực tế của nhiều cơ sở giáo dục, do đó có khả năng nhân rộng không chỉ trong phạm vi Trường THPT Nguyễn Khuyến mà còn ở các trường THPT khác. Trên bình diện rộng hơn, đề tài gợi mở một hướng tiếp cận mới trong giáo dục, góp phần phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và đạo đức công nghệ cho học sinh Việt Nam trong kỷ nguyên chuyển đổi số.
2. Câu hỏi nghiên cứu
Từ những vấn đề đặt ra nêu trên, đề tài tập trung giải quyết 4 câu hỏi nghiên cứu sau:
- Học sinh THPT Nguyễn Khuyến – Thành phố Hải Phòng hiện đang sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và Chatbot (ChatGPT, Gemini, Copilot…) trong việc tìm kiếm tri thức với tần suất, mục đích và mức độ phụ thuộc như thế nào?
- Việc sử dụng AI và Chatbot đã tác động hai mặt ra sao đến hành vi học tập của học sinh THPT Nguyễn Khuyến?
- Học sinh tự đánh giá mức độ tin cậy và giá trị của thông tin do AI/Chatbot cung cấp như thế nào?
- Cần có những định hướng và biện pháp nào từ phía học sinh, giáo viên, nhà trường THPT Nguyễn Khuyến để phát huy tối đa lợi ích của AI/Chatbot và hạn chế rủi ro trong quá trình tìm kiếm tri thức?
3. Mục tiêu nghiên cứu
- Khảo sát và phân tích thực trạng việc học sinh Trường THPT Nguyễn Khuyến
- Thành phố Hải Phòng sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và Chatbot trong quá trình tìm kiếm tri thức (tần suất, mục đích, mức độ phụ thuộc).
- Làm rõ tác động hai mặt của AI và Chatbot đối với hành vi học tập của học sinh: những lợi ích trong việc mở rộng tri thức, phát triển kỹ năng tự học, cũng như những nguy cơ làm thụ động tư duy, giảm khả năng phản biện và sáng tạo.
- Đề xuất hệ thống giải pháp khả thi nhằm giúp học sinh, giáo viên và nhà trường sử dụng AI một cách hiệu quả, an toàn và sáng tạo trong quá trình học tập và nghiên cứu.